“El río pasa, intemporal como un dios. Cósmico e inspirador de mitos. Pocas cosas hay tan ermosas como el curso de un río (...) Son los últimos kilómetros del padre Miño, símbolo e arteria mayor que recoge los intensos latidos del corazón de Galicia”, introduce Eliseo Alonso no seu libro Pescadores del Río Miño. Nel fala dun río que pouco se parece ao que coñecemos agora. En apenas medio século as especies, biodiversidade e ecosistema do Miño cambiaron tal como o fixo a socioeconomía dos veciños e veciñas de ambos lados desta fronteira natural: a raia mollada.
“Canta angula perdín hoxe por ir ao baile” pensou Pepe, o Curuto, despois de cambiar unha noite de pesca por unha noite de festa en Tui. Por teima ou polas falas dunha compañía de pescadores tudenses, que presumía da pesca da angula e dicía “isto é como Venezuela”, foi probar sorte ao final da noite.
— Collín o barco e remei ata o Louro. Botei unha rede pequena, nada máis que da anchura do barco —narra.
Cando foi levantar a peneira, o peso das angulas dobraba nela. Cinco quilos colleu por peneirada. Así ata douscentos, e iso que perdera a metade da marea por ir ao baile. A do Louro non é ningunha excepción. Pepe recorda tamén outra parecida, de 180 quilos, xunto á ponte internacional en Goián. A angula, coñecida tamén como meixón, pescábase ata a foz do Miño na Guarda. Había meixón nas pozas e nos regatos. Tanto abundaba que antes de que chegasen as industriais vascas nos anos 50 dábaselle de comer ás galiñas, era unha comida de pobres. A importancia económica que ten agora o meixón ten que ver coa chegada dos vascos a Sobrada, á Mexeiriña, onde se fixo o viveiro. “Unha boa lúa podía dar para facer unha plantación de kiwis ou comprar un coche”, pon como exemplo Tonio, o fillo de Pepe. Houbo xente que sacaba o mesmo que tres ou catro nunha empresa. Na actualidade, a pesca do meixón regúlaa a Comisión Permanente Internacional do río Miño. Está limitada a dous quilos por pescador, que só pode faenar nos trinta días de lúa chea do ano.
— Agora para coller dous quilos xa te volves parvo —acerta a dicir Tonio.
— Antes pescabamos a angula todo o ano —dixo o Curuto, que ben o sabe porque foi facer a proba—. No verán había, pero menos. Todas as lúas do ano entraba meixón.
Na casa chegou a crialas para facer anguías. Tiña dous pilóns con auga, pero as angulas só as botaba nun e deixaba que o outro se enchese de mosquitos para logo alimentalas. Así, a base de mosquitos medraban logo. Tamén se exportaban para Xapón, China e Alemaña. Botábanse nas plantacións de arroz como depredadores de bechos e despois, cando crecían, destinábanse ao consumo humano. Agora, o meixón non se pode sacar dos límites da Unión Europea.
José Álvarez Gayoso (Amorín, 91 anos), tamén coñecido como Pepe ou o Curuto, no fondo sabía que a angula ou meixón non viña ca preamar ou, polo menos, dubidábao. Pescaba en Portoladrón (Sobrada) nos anos 70, cando viu que o meixón subía polo pozo alimentado pola luz dunha fogueira de rama de eucalipto. Os antigos pensaban que a angula só se podía pescar na preamar, pero nese momento Pepe descubriu que tamén viña coa marea. Se o meixón ía por baixo, non se podía pescar coa peneira. Por iso ideou unha nova rede, coas vitanas (espazo entre nó e nó) máis pequenas e coa que se segue pescando agora.
— Dicíanme que a miña rede de angula non estaba autorizada e que se me metía cos areeiros que ma ían quitar —relata.
O medo a que lle retirasen a rede e as boas relacións cos comandantes navais de Tui, aos que en tempos había que ter a disposición con algún agasallo, levaron ao Curuto a presentar a invención na reunión internacional que se fai anualmente no Miño.
— Entón, o comandante, que o tiña a man, e que era o presidente da reunión internacional, presentou un croquis que fixen eu da rede, para ver se se legalizaba —recorda sobre os feitos.
Con esta nova arte de pesca legalizada, a Pepe desbordáballe o traballo. Fixo redes para todo Amorín e máis tarde para Portugal, porque a rede do meixón tiña a súa complicación. Como o tempo non lle sobraba, explicoulle a un zapateiro de Forcadela como se facía a rede para que as fixese e cobrase polo seu traballo.
— E a conta das redes fixo unha casa —exclama.
A economía da segunda metade do século pasado nas parroquias ribeirás do Miño era de autosuficiencia. O campo era o que daba de comer, pero cando tiñan que pagar a contribución, médicos, emigrar... de onde quitaban era da pesca —explica Natalia Jorge Pereira, historiadora e veciña de Sobrada—. Pepe traballou no río, no campo, co gando e algún tempo na construción. O seu fillo Antonio Álvarez Solleiro (Amorín, 48 anos), o maior dos catro que ten, vive do traballo na fábrica e compleméntao con ir ao río. Pepe empezou a ir ao río de rapaz co seu pai. Era mestre de canteiros, pero no tempo da pesca ía ao río. Como botaban alí todo o día, el leváballe o almorzo, a comida e a cea. Así fixo cos seus fillos tamén. Os tres homes seguen coa pesca como afección.
— Co diñeiro do río comprei coches e fixen esta casa —segue relatando Pepe, mentres lle axuda a desenredar unha lampreeira ao seu fillo. Colocouse do outro lado para axudalo ca rede mentres lles quitaba unhas fotografías aos dous xuntos, pero xa non vai parar ata que a faena estea rematada. Cas mans entretidas vai contando todo canto lle acorda.
O peixe que era importante para esas economías era o sable, o peixe símbolo do Miño segundo o goianés estudoso do río Eliseo Alonso, polas súas derivacións socioeconómicas, a súa pesca, folclore e gastronomía. A arte de pesca máis estendidas non eran as volandeiras, eran as redes de arrastre. Subías no barco e ías botando a rede e desde a ribeira tirabas por ela. Era dun esforzo incrible e nesa práctica existían mulleres tamén —explica Natalia Jorge con relación á pesca do século XX. Do sable, o salmón e a lamprea, que tanto se collía antes, pouco queda.
— Cada compañía estibaba un montón de sables polas ribeiras —explica o Curuto.